هنر انتزاعی - قسمت اول

ادبیات داستانی و نمایشی (1) 

 

فردریش نیچه فیلسوف اکسپرسیونیستی

آنچه که مسلم است ویژگی اصلی گذر از سده ی نوزدهم به سده بیستم در اروپا مصادف با ورود انبوهی از سبک ها و جنبش های هنری بود . اواخر سده نوزدهم مصادف بود با حاکمیت جنیش های ناتورالیسم و امپرسیونسیت . این دسته از جنبش ها که به نوعی واقع گرا (طبیعت گرا) بودند سمت و سوی عقایدشان بیشتر نزدیک به سطح بود و کمتر مخاطب را به چالش های عمیق وا می داشتند . اواخر سده نوزدهم و با ورود به سده بیستم زمان آن رسیده بود که نگاهی نو همراه با  هیجانی چالش انگیز به حیطه هنر و ادبیادت تزریق شود. اکسپرسیونسیم را شاید عده ای از زوایه ضد ناتورالیستی یا انتزاع گونه اش  بنگرند . به نظر می رسید جامعه آن زمان به نوعی به بن بست رسیده بود و نیاز بینشی نو ؛ نیرویی تازه , نوعی هیجان و بی قراری نیاز داشت. ورود اکسپرسیونیسم و نگاه انتزاع گونه اش می توانست به نوعی شوک محسوب شود . آنچه که مسلم در اکسپرسیونیسیم گرایش به سمت فاصله گرفتن از امور طبیعی توجیه پذیر و به هنجار است (آنچه که در ناتورالیسم شاهد آن بودیم) و حرکت به سوی امور بدوی, انتزاعی , شهوانی و تند و تیز است . اکسپرسیونیسم هم به مانند بسیاری از سبک ها از نقاشی آغاز شد. و به دنبال بیان خشونت و تند و تیزی و شدت و حدت کار_ نقاشانی بود که می کوشیدند ازامپرسیونیست فاصله و به سوی خلاقیتی خشن تر و متلاطم تر بروند که این مهم را بیش از همه در آثار ون گوگ شاهد هستیم(در آینده به انتزاع در نقاشی خواهم پر اخت).

اکسپرسیونسیت را به دلیل تنش و اضطراب ؛کشمکش ,افراط و تفریط اساسا پدیده ای آلمانی می دانند گرچه آنچه که ببیشتر به واقعیت نزدیک است آلمان بیشتر نقش کاتالیزور را داشته است.  ظهور اکسپرسیونیست در ادبیادت نمایشی در دوره ای رخ داد که جامعه ادبیاتی تحت تاثیر افکار فیلسوفی تند و تیز و هنجار شکن به نام فردیدریش نیچه بود . نیچه به سبب نوعی فلسفه ای که آن روزها پیش رو جهانیان گذاشته بود توانسته هنجارهای  موجود آن زمان را تحت تاثیر قرار دهد و با تاکید بر خودآگاهی , خودسروری و به کمال رسانیدن پرشور خويشتن به عنوان یک نیروی محرک یک سرشاری برای شیوه ی تفکر اکسپرسیونیستی محسوب شود. استریندبرگ نمایشنامه نویس معرف آلمانی اولین بار تحت تاثیر همین افکار در نمایشنامه "به سوی دمشق " پایان قاطعانه نمایش ناتورالیستی را اعلام کرد . به نظر می رسید که استریندبرگ در این نمایشنامه به دنبال توجیه پذیری و منطق درونی؛ آنچه که ناتورالیسم آن را ضروری می دانست؛ نبوده است  . و بیشتر تاکید بر ذهن گرایی مفرط داشت. استریندبرگ در نمایشنماهای بعدی ایش (رویا)  با تبدیل شخصیت ها به تیپ آنها را همچون مظاهر یا پاره های ذهنی جلوه می دهد که دارند خواب می ببيند (در بخش انتزاع در نقاشی به این حالت رویا گونه خواهم پرداخت) ؛ استریندبرگ با ایجاد این حالت رویا گونه سعی در ایجاد حالت تنش و تعلیق به بیینده را داشت.  بعدها افراد بسیاری  همچون اشترنهایم ؛ ککشکا؛ هاینریش بل ... در زمینه ادبیات نمایشی اکسپرسیونیسی آثار کم نظیری را اراده دادند. یکی دیگر از افرادی که در حیطه ادبیات داستانی-جنایی  سهم زیادی در جنبش اکسپرسیونیست و ایجاد انتزاع در هنر داشت داستایفسکی داستان نویس روسی بود. داستایوفسکی به دلیل کشف و ضعیت های بیمار گونه و روانشناسی جنایت  و ایجاد زوایایی غیر عقلانی  مورد توجه اکسپرسیونیست ها قرار گرفت. که به نظر می رسد داستایوفسکی هم همانند نیچه و استریندبرگ با بیان وضعیت های حاد و بیمارگونه و همچنین طرد قوانین به هنجار عقل و احساس  سهم بسزایی در ذهنیت اکسپرسیونیستی داشت.

در  این بین شعر غنایی هم سهم بسزایی در انتشار این جنبش یا سبک ادبی داشت. و بی شک اشعار والت ویتمن یکی از پر قدرت ترین اشعار انتزاعی بود که وجه اشتراک های بسیاری با نیچه دارد. از دیگر هنرمندانی که هم در زمینه نقاشی و کابرد رنگ های انتزاع گونه و هم در زمینه شعر انتزاعی تلاش های بسیاری نمود کاندینسکی بود. به نظر می رسد که شعر اکسپرسیونیستی سعی داشت که از تفکر سطحی گرایی و حسی پدیده ها فاصله بگیرد و به دورتر ها اشاراتی داشته باشد... شور و شوق و تنش و انتزاع جنبش اکسپرسیونیست از ادبیات نمایشی و تتاتر به سینما ... به ادبیات داستانی و رمان ..به عکاسی و بعدتر ها به موسیقی نیز ره پیداکرد؛  گرچه در این بین نباید خاستکاه این جنبش یعنی نقاشی را از یاد برد. ولی با این وجود این گرایش در تتاتر و شعر غنایی به برجسته ترین وجه دیده می شود تا رمان... (اکسپرسیونیسم ،فرنس)  به نظر می رسد در اوایل سده بیستم ترزیق این نو جنبش در همه ی جنبه های هنری احساس می شده است . گستره ذهنیت اکسپرسیونیستی در هنرمندان کشورهای سوئد ،آلمان روسیه و نیز آمریکا قابل مشاهده بود گرچه خاستگاه اين سبك به آلمان نسبت مي دهند. در نوشته های بعدی به بررسی آثار نقاشان و عکاسانی خواهیم پرداخت که از این جنبش تاثیر گرفته اند .

^{پ ن: مطمنئا افرادي بسياري در دنياي ادبيات بودند كه در اين سبك فعاليت داشتند اين نوشته فقط اشاره اي به مهمترين آثار و افراد داشت و مجال پرداختن به جزئيات را نداشت...}

^{. برای اطلاعات بیشتر می توانید به :}

^{اکسپرسیونیسم نوشته; آر.اس فرنس ترجمه فرزانه طاهری، نشر مرکز}

^{فرهنگ و اصطلاحات ادبی نوشته ; سیما داد}

^{مكتب‌هاي ادبی نوشته: محمدرضا حسینی} 

^{سرچشمه گرفته از پرسونا}