باور کردن اینکه ماریو وارگاس یوسا هم از آنچه برخی آفت تولید آثار خلاق می دانند در امان نبوده است ساده نیست.
پدرام فرزاد
روزنامه نگار در مادرید
باور کردن اینکه ماریو وارگاس یوسا هم از آنچه برخی آفت تولید آثار خلاق می دانند در امان نبوده است ساده نیست.
آیا این حقیقت دارد که وی قبل از انتشار اولین داستان بلند خود "شهر و سگ ها" کتابی نوشته بود و به نام فردی دیگر که وی را استخدام کرده بود منتشر شد؟ چرا این اطلاعات تاکنون مورد توجه قرار نگرفته بود و آیا تایید این شایعه اکنون روی شناخت این غول ادبیات اسپانیایی زبان تاثیر خواهد گذاشت؟
این چکیده سئوال هایی هستند که این روزها مقالات جنگ ها و مباحث محافل ادبی دنیای اسپانیایی زبان را به خود مشغول کرده اند. در قابل اتکا بودن منبع این اطلاعات شکی نیست هر چند که برای بسیاری منبع آن دیگر اهمیت چندانی ندارد.
کتابی که نویسنده واقعی آن وارگاس یوسا است در سال ۱۹۶۰ در لیما پایتخت پرو و با عنوان "پوست های سیاه و سفید" به چاپ رسید. این کتاب هیچگاه و در هیچ کجا در فهرست آثار یوسا قید نشده است چون او آن را به عنوان نویسنده پشت پرده نوشته بود.
روزنامه اسپانیایی ال پائیس در مطلبی به این مناسبت می نویسد چندی پیش وقتی این سئوال را با وارگاس یوسا در میان گذاشتیم فقط لبخند زد و خیلی خلاصه افزود: "قاعدتا با زحمتی که برای نوشتن یک کتاب کشیده می شود باید با نام خود نویسنده چاپ شود." پاسخی که شک و تردیدها در این مورد را تایید کرد.
اما با وجودیکه حدود سی سال از طرح این موضوع می گذرد تعجب در این است که چرا نکته ای با این اهمیت از نگاه منتقدان و زندگینامه نویسان به دور مانده بود.
اولین اشاره
ماریو وارگاس یوسا در یک نگاه
در ۲۸ مارس ۱۹۳۶ در شهر ارکویپا پرو به‌دنیا آمد. وی نویسندگی را از سنین جوانی شروع کرد و ابتدا برای روزنامه لاکرونیکا گزارش‌های جنایی می‌نوشت. او از همان جوانی وارد دنیای سیاست شد و عقاید چپ پیدا کرد.
او یکی از تحسین شده ترین نویسندگان اسپانیایی زبان است که تاکنون بیش از ۳۰ رمان، نمایشنامه و مقاله از او منتشر شده است.
او در سال ۲۰۱۰ برنده نوبل ادبیات شد و پس از گابریل گارسیا مارکز که در سال ۱۹۸۲ برنده جایزه نوبل ادبیات شد، وارگاس یوسا نخستین نویسنده متولد آمریکای جنوبی بود که این جایزه را به خود اختصاص داد.
وارگاس یوسا در دهه ۱۹۶۰ میلادی با انتشار رمان عصر قهرمان به شهرت جهانی دست یافت.
رمان های سردسته‌ها، سالهای سگی، گفتگو در کاتدرال، جنگ آخرالزمان، مرگ در آند، سور بز و چه کسی پالومینو مولرو را کشت از جمله آثار وارگاس یوسا است که به زبان فارسی ترجمه شده است.
وارگاس یوسا در سال ۱۹۹۰ نامزد ریاست جمهوری پرو شد، اما در انتخابات شکست خورد. او در سال ۱۹۹۳ به تابعیت اسپانیا در آمد.
جایزه سروانتس، معتبرترین جایزه ادبی دنیای اسپانیایی زبان، در سال ۱۹۹۵ به وارگاس یوسا تعلق گرفت.
اولین بار یک پژوهشگر فرانسوی به نام ماری مادلین گلادیو، پروفسور ادبیات آمریکای لاتین و کارشناس آثار وارگاس یوسا سرنخ این اطلاعات را مورد توجه قرار داد.
خولیا اورکیدی ایوانس، همسر اول وارگاس یوسا، زنی که الهام بخش داستان "خاله خولیا و میرزا بنویس" بوده در کتاب خود به نام "آنچه وارگاس از قلم انداخته" چاپ ۱۹۸۳ به این موضوع پرداخته بود.
در سال ۱۹۵۹ وارگاس یوسا ۲۳ ساله همراه همسر خود پس از یک سال اقامت در مادرید به پاریس نقل مکان کردند و با توجه به محدویت های مالی در یک زیرشیروانی پانسیونی ساکن شدند. خولیا اورکیدی به خاطر می آورد که در همان ایام یک بانوی متمول پرویی که به تازگی از سفری طولانی به شمال آفریقا و خاورمیانه بازگشته بود، به محل اقامت آنها آمد و موضوع نوشتن کتابی در مورد تجارب این سفر را مطرح کرد.
خولیا اورکیدی می افزاید که درآن دوره وارگاس یوسا در حال نوشتن اولین داستان بلند خود یعنی "شهر و سگ ها" چاپ ۱۹۶۳ بود که در ایران با عنوان "سالهای سگی" منتشر شده است.
او این پیشنهاد را پذیرفت و هرچند دلیل پذیرش خاطر نشان نمی شود مسلما شرایط مالی این زوج که به تازگی به اروپا آمده بودند و تمرکز یوسا روی اولین داستان بلندش که وی را از مشاغل دیگر برای کسب درآمد باز می داشت، در این تصمیم بی تاثیر نبوده است.
خولیا اورکیدی می افزاید: "این بانوی پرویی روحیه ای سنتی داشت و یک مسیحی منزه طلب بود. ولی وارگاس در فصل هایی از کتاب ماجراهای تخیلی ای مثل خزیدن شاهزاده های عرب به اتاق خواب او در نیمه های شب و هراسی که در دل این بانوی پاکدامن ایجاد می کرد را به تجارب واقعی مسافر می افزود . برای وارگاس نوشتن این داستانها یک تفریح بی آزار بود."
برای همیشه پشت پرده
اولین و مهمترین شرط نویسندگی در پشت پرده این است که نگارنده نمی تواند نام خود را پای اثری که خلق کرده بگذارد به همین خاطر می توان تصور کرد که چرا خود وارگاس یوسا فارغ از ارزش ادبی این اثر، هیچگاه به نوشتن این کتاب که ترکیبی از سفرنامه و داستان است اشاره ای نکرده است.
محصول نویسندگی پشت پرده وارگاس یوسا در اکتبر سال ۱۹۶۰ در لیما با عنوان "پوست‌های سیاه و سفید" و در ۳۱۳ صفحه منتشر شد. کتاب نام آن بانوی متمول یعنی کاتا پودستا را به عنوان نویسنده بر جلد خود دارد ولی سبک رمان گونه و صحنه های گفتگو بین شخصیت ها به وضوح شباهت آن با آثار اولیه وارگاس یوسا و اشتهای وی در افسانه پردازی را نشان می دهد.
از قرار این اولین باری نبود که این بانوی متمول که به معدود خانواده های بورژوا و فرهنگ دوست شهر لیما تعلق داشت کتابی را ظاهرا به قلم خود به دست انتشار می سپرد. دو سال قبل کتاب دیگری براساس سفرهای وی به آسیا و با مقدمه دو نویسنده معروف پرویی منتشر شده بود.
همکاری بانوی متمول پروئی و وارگاس یوسای ۲۳ ساله اولین مورد از شبح نویسندگی و نویسندگان شبح و اولین مورد از خلق آثار فرهنگی براساس چنین الزام و نیازی نیست. برخی از خالقان واقعی این نوع آثار تا ابد پشت پرده می مانند و برخی دیگر مثل وارگاس یوسا به قله های ادبیات و جایزه نوبل می رسند.
تابو و افسانه نویسنده های پشت پرده
روی جلد "پوست‌های سیاه و سفید"
مهمترین عاملی که سوء ظن و بدبینی به سنت نویسندگی پشت پرده را تشدید می کند آن مواردی هستند که این روش برای خلق زندگینامه، خاطرات و کتاب های داستان افراد با نفوذ و صاحب قدرت مثل سیاستمداران و میلیاردرها به کار گرفته می شود.
استفاده از قدرت کلام برای توجیه و یا توسعه قدرت و اعتبار فردی که فارغ از مشروعیت و یا عدم مشروعیت در حوزه اصلی فعالیت خود می خواهد این نفوذ را به عرصه های دیگری که ارزش معنوی دارند تسری دهد.
تاریخ ادبیات، هنر و آثار فرهنگی هیچگاه در اعلام نام خالقان آثار و تجلیل از آنها کاملا صادق نبوده و شاید امروزه ما به خاطر در دسترس قرار گرفتن اطلاعات و کنجکاوی بیشتر پژوهشگران و جامعه از موارد بیشتری مطلع می شویم.
در هنرهای تجسمی استفاده از این روش کم نبوده و برخی از نقاشان و مجسمه سازان بزرگ از دوران باستان، رنسانس تا دوره معاصر بسیاری از آثار خود را در کارگاههای تولید انبوه و به دست شاگردان و دستیاران خود تولید کرده و فقط در پایان کار آن را امضا می کردند.
در عرصه موسیقی نیز برخی از موسیقی دان محصولات پشت پرده ای تولید می کردند. موتزارت یکی از برجستگان این هنر در ازای دریافت حق الزحمه، برای حامیان متمول خود موسیقی می ساخت که به نام آن ثبت و منتشر می شد. در دنیای موسیقی پاپ غربی نیز همین شیوه رایج بوده و آثار محبوب برخی از خوانندگان بلند آوازه را استعدادهایی ساخته اند که به ندرت پرده گمنامی را کنار زده اند.
تحقیقات جدید نشان می دهد که حتی در واتیکان نیز این شیوه رواج داشته و شماری از آثار برجسته ای که به نام رهبران کلیسای کاتولیک، از جمله پاپ پیوس ششم و پیوس هفتم در اوایل و نیمه اول قرن بیستم منتشر شده اند در حقیقت توسط پژوهشگران و روحانیون مسیحی نوشته شده اند.
وارگاس یوسا در هفتاد و چهار سالگی به جایزه نوبل ادبیات دست یافت
سیاستمداران هم علاقه زیادی دارند که از خود میراث ویژه ای به جای بگذارند و از نیمه دوم قرن بیستم شاهد هستیم که تعداد زیادی از آنها پس از ترک مشاغل سیاسی و یا حتی همزمان با آن، زندگینامه و خاطرات خود را منتشر می کنند.
در اکثر این موارد نویسندگان پشت پرده به خدمت گرفته می شوند. از میان روسای جمهور پیشین آمریکا هر دو کتاب‌های جان اف کندی و زندگینامه رونالد ریگان کاملا توسط این گروه از قلم به دستان نوشته شده است. هیلاری کلینتون به نویسنده پشت پرده ای که چند سال پیش خاطرات وی را نوشت حدود نیم میلیون دلار پرداخت کرد.
در دهه های اخیر موسساتی که این نوع خدمات را ارائه می دهند مثل قارچ سبز شده و برای هر مشتری با هر بودجه ای نویسندگی پشت پرده را فراهم می کنند و هر ساله بر تعداد آموزشگاه هایی که نویسندگی به این روش را به علاقمندان آموزش می دهند افزوده می شود.
برقراری ارتباط با تکیه بر قدرت جادویی کلام، نقش ادبیات و هنرهای دیگر در خلق سرمایه های معنوی، جستجوی جاودانگی و تمایز با دیگران و البته کسب نوعی نفوذ و تاثیر گذاری باعث شده که نویسندگی در پشت پرده درعصر اینترنت نیز ادامه یاد. وبلاگ های شرکت های تجاری و موسسات نظرسازی را امروزه نویسندگان پشت پرده مجازی می چرخانند و به این اعتبار شاید بتوان گفت آنچه اقلیت محدودی به کار می گرفتند امروزه گسترش یافته و جهانشمول شده است.
تابو و افسانه نویسندگان پشت پرده ادامه دارد و همچون گذشته های دور و نزدیک در کنار محصولاتش سئوال و سوءظن نیز می آفریند.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر